Het Basisinkomen – Bijlagen – Een basisinkomen voor iedereen
Afgelopen zondag (23-2-14) had Tegenlicht een toch ietwat spraakmakende uitzending. Historicus en columnist, Rutger Bregman deed mee aan de televisie-essay: Tegenlicht-lab. Hij besprak de noodzaak van een utopie. In eerste instantie was ik razend enthousiast over zijn betoog. Het was vernieuwend, het was uitermate positief maar ook iets wat ik al eerder had gehoord. Een verademing ten opzichte van de azijnpissers en chagrijnen die we maar al te vaak horen en lezen.
Van sciencefiction naar utopie
Maar als je dan wat verder nadenkt over het onderwerp, kom je toch wel een paar hobbels en bobbels tegen in de utopische filosofie van deze jonge enthousiaste en wellicht overmoedige heer Bregman. Ik wil niet meteen de vergelijking trekken tussen sciencefiction en Utopia, maar hoe kan bijvoorbeeld een basisinkomen alleen in Nederland bestaan als we onderdeel uitmaken van de EU? In hoeverre geldt onze Nederlandse autonomie om dit soort beslissingen te nemen die zeer zeker de economie in Europa zullen beïnvloeden? Iedereen in de EU dan maar meteen een basisinkomen? Nederland als pilot, voor hoelang? Als het niet lukt, wat is dan achteraf de schade om het systeem weer te herstellen? Niet te vergeten de belangenverstrengeling tussen commerciële markt en de overheid. Ben ik nu té realistisch of maakt mij dit denken ook meteen een azijnpisser?
Tweede bijkomend probleem: wat gebeurd er als deze utopie realiteit zal worden in ons ‘rijke westerse Europa’? Zou het niet logisch zijn om te denken dat we overspoeld worden door mensen van buiten Europa? Tenslotte is Europa dan Luilekkerland geworden, waar men werkt alleen als men er zin in heeft of een betere status in de maatschappij wil verwerven. Hoe verhoudt zich dit tot de expansiedrift van de EU, hoeveel landen worden nog onderdeel van de EU in de toekomst? Is de soep (conjunctuur) van Europa dik genoeg om iedereen continu te voorzien van een basisinkomen? Blijft dit inkomen stabiel, wordt dit jaarlijks geïndexeerd of wordt met deze fondsen gespeculeerd, net als met de pensioenen? Zal dit systeem daadwerkelijk in de toekomst de economie versterken?
Ideologie
Derde probleem wat ik zie is een verdere splitsing tussen rijk en arm. Het mag dan wel zo zijn dat het basisinkomen er voor zorgt dat er geen armoede meer is in Europa of Nederland, maar armoede is en blijft een betrekkelijk begrip. Mensen met een basisinkomen zullen wonen in wijken die voornamelijk bestaan uit goedkope woningen. Diegene in de samenleving die wel wensen te werken zullen in wijken wonen waar men meer te besteden heeft dan het basisinkomen. De kloof tussen rijk en arm zal groter en zichtbaarder worden. Met deze filosofie gaan we er maar vanuit dat men verplicht wordt om te doorstromen. Uiteindelijke zullen we anders moeten gaan denken. Afstand doen van dogma’s en schaamtegevoel betreffende inkomsten en uitkeringen. Dat klinkt eenvoudiger dan het is. Waar ik een beetje bang voor ben, is dat we teruggaan naar een verkapte vorm van communisme. Iedereen evenveel, behalve de rijken. In collectivistisch denken ligt volgens Bregman de oplossing. We hebben de dreiging van het communisme eind jaren tachtig proberen te stoppen in het westen, maar was dat reëel? Als onze jonge, hoogopgeleide studenten een uitweg denken te vinden in deze verkapte vorm, dan baart mij dat zorgen.
In theorie werken filosofische verhalen altijd. Maakt niet uit of deze voortkomt uit een linkse of rechtse ideologie. Zodra de mens het gaat implementeren, daar gaat het mis. Tot nu toe is iedere ideologie die toegepast is in de samenleving gestrand op menselijke tekortkomingen zoals jaloezie en hebzucht. Daar heeft Rutger Bregman geen rekening mee gehouden of op zijn minst dit aspect onderschat. Niet iedereen is namelijk ‘Homo Universalis’.
De maakbaarheid van de samenleving is terug. Rutger sprak over een samenleving die niet meer maakbaar is maar het individu dat momenteel maakbaar is. Dus ontplooi het individu, ook al is er geen vooruitzicht op werk. Een goede stelling van Bregman, kan ik het mee eens zijn. Het is onzin om iemand klaar te stomen voor de arbeidsmarkt die niet bestaat. Kost bakken vol met geld wat beter en efficiënter besteed kan worden.
Maar Bregman is natuurlijk niet de enige die deze kant op denkt. Ook in Zwitserland is men met dit sociale experiment bezig, sterker nog, men is ons al een paar stappen vooruit. In Zwitserland is men al met een referendum over dit onderwerp bezig. Ook Zwitserland baseert zich op de gegevens van de Universiteit van Manitoba (document). In Nederland zijn Ewald Engelen, Herman Wijfels en Harald Benink bezig met deze materie maar vinden vooralsnog geen luisterend oor.
Deze utopie-filosofie moet niet meteen van tafel geveegd worden, het heeft zeker potentie, mits constructief wordt nagedacht door zowel de voor- als tegenstanders van het utopisch denken. Dat er een compleet nieuw systeem moet komen, daar kan ik het alleen maar mee eens zijn.