Satan
Wie niet in God gelooft, mag ook niet in Satan geloven.
Toch lijken de meeste mensen dat op en of andere manier wel te doen, of ze nu naar eigen zeggen door het Bovennatuurlijke bestierd worden of niet. De meeste mensen lijken namelijk te geloven dat "het Kwaad", een op zich abstract begrip, een concrete realiteit is in de wereld, zoals gelovigen geloven dat God een conrete realiteit is. Of je dat hypothetische ding nu personifieert door het Satan te noemen of niet, is eigenlijk irrelevant.
Ik geloof niet in "het Kwaad".
Het idee komt voort uit een dualistisch, zwart-wit wereldbeeld, waarbij "het Kwaad" diametraal tegengesteld is aan "het Goede".
Nu is het inderdaad zo dat de meeste goede dingen een kwade tegenhanger hebben. Tegenover onbaatzuchtigheid staat bijvoorbeeld hebzucht en tegenover vriendelijkheid staat vijandschap.
Er zijn echter hoop dingen die ik "goed" zou noemen die geen "kwade" tegenhanger kennen. "Genieten", van muziek bijvoorbeeld, of van het gezelschap van anderen, of van muziek in het gezelschap van anderen. Er bestaat geen echte tegenhanger van "genot" – we kennen geen woord "ongenot".
Natuurlijk vinden we niet alle muziek "goed". Sommige muziek noemen we misschien zelfs "slecht", maar dat heeft geen morele component. Ik houd bijvoorbeeld niet van opera en "klassieke" zang in het algemeen, maar ik zal iemand die daar wel van houdt niet om die reden een slecht mens noemen.
Over het algemeen definiëren wij "het Kwaad" in zijn meest ernstige vorm als het opzettelijk benadelen of zelfs kwellen en doden van medemensen. Ik zal niet ontkennen dat dat gebeurt. We zien de voorbeelden ervan tenslotte elke dag in onze media.
Maar ik geloof niet dat zulke daden het gevolg zijn van een externe of interne objectieve kracht die de daders beweegt. Al was het maar omdat dat daders in feite vrijpleit. Als er een concrete kracht zou bestaan die mensen kon bewegen om slechte daden te verrichten, zou dat die mensen immers verminderd toerekeningsvatbaar maken.
In werkelijkheid is ieder van ons natuurlijk in essentie verantwoordelijk voor zijn daden. Maar onze daden komen niet uit de lucht vallen. Ze worden bepaald door ons wereldbeeld en dat is geheel afhankelijk van de informatie waaraan we zijn blootgesteld of waaraan we onszelf blootstellen.
Als die informatie niet deugt of als je jezelf afsluit voor informatie die wel deugt, kun je verkeerde morele beslissingen nemen die "kwade" gevolgen hebben. Je kunt bijvoorbeeld geloven dat er essentiële verschillen bestaan tussen mensen van verschillende nationaliteiten, huidskleuren of religies. Daarvoor bestaat geen enkele objectieve aanwijzing – integendeel, alles duidt op het tegendeel.
Maar als je dat toch gelooft, krijg je iemand als Geert Wilders, die denkt dat alle moslims stiekeme samenzweerders zijn die de westerse beschaving ten val willen brengen. Of je krijgt lui zoals de aanhangers van IS, die menen dat ze iedereen die hun nogal strikte interpretatie van de Koran niet volgt, de hals af mogen snijden.
Wat we hier zien, is enerzijds iemand die zijn eigen "beschaving" niet begrijpt, in de geblondeerde persoon van Geert Wilders, en lieden die hun eigen religie niet begrijpen, in de sombere gedaante van de IS-strijder.
Deze mensen doen "kwade" dingen – waarvan de voornaamste is het demoniseren van medemensen omdat de hele rest daaruit voortvloeit – maar dat "Kwaad" is in zijn diepste wezen het gevolg van domheid en onwetendheid. Domheid en onwetendheid kweken angst en angst is waarmee "Satan" zich metaforisch voedt.
Daarom geloof ik dat de beste manier om "het Kwaad" te bestrijden niet gelegen is in angstaanjagend gewapend geweld, of het nu van de politie tegenover "criminele" burgers of van soldaten tegen andere soldaten is, maar in onderwijs en voorlichting.
Kennis is niet alleen Macht, Kennis is uiteindelijk onze enige hoop.