Het Basisinkomen – Verkenning 12 – Conclusies & aanbevelingen – Kanteldenken
- Voor de ontwikkeling van een nieuw boek heb ik wekelijks overleg. Vaak tot hoofdpijn er op volgt zagen we wekelijks een aantal bomen door. We geven onze geest alle ruimte bij gedachtenvorming en discussie over zeer uiteenlopende onderwerpen, zoals de schoonheid (Messi) en lelijkheid (FIFA) van het voetbal, de onmacht in Den Haag of erfenissen uit onze geschiedenis.
Voor ons verhaal, dat zich afspeelt in een multidimensionaal universum, zitten we regelmatig op zeer uiteenlopende (zij)sporen: mensheid, maatschappij, technologie, wetenschap, etc. Ik vertel dit om de complexiteit rond het begrip basisinkomen en de acceptatie daarvan te illustreren. Tijdens één van die sessies zei mijn partner iets wat ik sindsdien niet meer kan loslaten.
Onderwerp: Nederland gidsland. Volgens hem is Nederland in de recente geschiedenis slechts twee decennia (grofweg jaren ‘60 en ‘70) uit de band gesprongen. Daarvoor en daarna heeft Nederland een overwegend streng conservatief-liberaal karakter. Als je even wilt laten bezinken dat deze periode dus een uitzondering was komen een aantal ontwikkelingen in een behoorlijk helder perspectief te staan. Ik heb het geluk (of misschien wel pech?) gehad om net in die relatief korte periode van Verlichting jong te zijn. Allerlei idealen opslurpend dacht ik dat dingen normaal zijn zoals ik ze heb beleefd en doordacht. Blijkbaar is dat niet zo. Een ieder die de jaren ’60 en/of ’70 al dan niet bewust of in retrospectief beleefde/beleeft zit waarschijnlijk met hetzelfde probleem …
- Er is helemaal niks tegen op rijk en succesvol zijn, maar wel op exorbitante, persoonlijke rijkdom die vaak wordt verkregen over de rug van anderen. Inkomensongelijkheid is volksvijand nummer één! Op die hele enkele uitzondering na is niemand in zijn eentje verantwoordelijk voor succes. Wel voor tegenslag en rampspoed, gek genoeg. En toch wordt de waardering nu zo toegepast: belonen bij succes, ‘jammer maar helaas’ bij falen. In de zogenaamde marktwerking is helaas exact hetzelfde aan de hand. Winst is voor de ‘ondernemer’ en verliezen voor de Staat. Dat we dit zomaar accepteren …
- De overheid dient alle regie en zoveel mogelijk bezit terug te halen t.a.v. de hoofdinfrastructuur, zoals zorg, onderwijs, kabel, spoor en energie. Je kan en mag daar in mij ogen als staat absoluut niet afhankelijk zijn van de markt! Denk eens aan de situatie van de diverse kabelaars in Nederland. Er is gewoon geen vrije keuze, dus geen marktwerking! Daarenboven bepaalt een privaat bedrijf als Ziggo of en in welke mate ik wel of niet wordt geïnformeerd via internet of TV. Voor kinderen mogelijk een schouderophaler, voor mij een nachtmerrie!
- Er zijn meer dan genoeg redenen aan te voeren om tot een Nieuwe Verlichting en een herstelde verzorgingsstaat te komen. Ik zie echter veel te weinig animo en goeie wil. In het algemeen, maar vooral bij de politieke partijen, die er in dit geval toe moeten doen.
- Ik voorspel al jaren de val van het ultrakapitalisme c.q. neoliberalisme. Daar hoef je geen professor economie voor te zijn. Op je klompen voel je aan dat het fout gaat. De bubbel knapt straks waarschijnlijk nog veel harder dan in 2002 of 2008. Alle pogingen om ons te overtuigen van economische verbeteringen ten spijt. Het systeem is nou eenmaal volledig rot van binnen. Dat gapende gat is, al dan niet vergezeld van een kabinet/president Wilders, wereldwijde revolutie of zelfs oorlog, misschien wel nodig om grote veranderingen te laten plaatsvinden. De historie is wat dat betreft geplaveid met teveel voorbeelden.
- Duurzaamheid, ook nog niet over gehad. Uiteraard valt dit bij het inrichten van een alternatieve samenleving ook niet te negeren. Delen in plaats van kopen. Zon, water en wind in plaats van fossiele grondstoffen. Dit zijn de meer bekende thema’s, die onverminderd belangrijk zijn. Een basisinkomen draagt ook bij aan sociale duurzaamheid: een maatschappij die niet oververhit of verstoord raakt door economische pieken en dalen.
- Als de kans wordt geboden zal de quartaire sector een grote bloei gaan doormaken. Die gedachte stelt me gerust. Ook hou ik me vast aan het feit dat ik me in goed gezelschap bevind als het gaat om druk maken over maatschappij en economie. Ik weet het, het zijn er niet veel. Waarschijnlijk maak ik deel uit van een groep van zo’n 300.000 Nederlanders. Toevalligerwijs komt dit aantal behoorlijk overeen met het huidige aantal mensen in Kantelland …
- De discussie rond het basisinkomen moet worden verbreed. Het zal niet compleet zijn, maar deze cluster van onderling afhankelijke onderwerpen zou model kunnen staan:
Corporatie
De-neoliberalisatie
Regulering van winst en stimuli
Sociale zekerheid en belastinghervorming
Kanteldenken
Duurzaamheid
Kanteldenken, sociale zekerheid en belastinghervorming zijn al even aan bod gekomen. Het wordt tijd om ook naar enkele andere invloedsferen rond het basisinkomen te kijken.
- De-neoliberalisatie betekent grof gezegd de klok terugdraaien naar begin jaren ’80. Wat mij betreft moeten een aantal neoliberale fouten worden hersteld. Let wel, ik beperk me hier voor het gemak tot de quartaire sector, maar de voorstellen mogen in de praktijk best breder worden geïmplementeerd.
- Marktwerking wordt volledig afgeschaft, teruggedraaid en/of sterk beteugeld.
- Salarissen in de top moeten drastisch worden gemaximaliseerd, in een bedrag, een percentage (afhankelijk van vergelijkbare organisaties) of zelfs in het aantal keren x het laagste salaris in de organisatie.
- Giftige stimuli (denk o.a. aan bonus- en autoregelingen en de gouden handdruk) worden verboden of op zijn minst aan aantoonbare inspanningen gekoppeld.
- Monopolisme en kartelvorming moeten worden voorkomen, bestreden c.q. afgepaald.
- Belastingontwijking wordt onmogelijk gemaakt.
- Aandeelhouders worden weer gewoon aandeelhouders, gericht op dividend en niet op speculatie en aandelenhandel.
- Wat is de keuze ten aanzien van de schaal waarop zich dit alles moet voltrekken? De lokale pilots krijgen van mij het voordeel van de twijfel.
- Zie ook Bijlagen – Een basisinkomen voor iedereen
Op nationaal niveau blijven we afhankelijk van het buitenland, i.c. de EU en de rest van de wereld. Een aantal zaken moet nu eenmaal internationaal worden geregeld. De actuele dreigingen van zaken als TTIP/ISDS en GMO’s moeten nog maar ’s worden afgewend.
De ECB koopt rommel bij de banken op voor meer dan een biljoen in plaats van het geld rechtstreeks in de economie te pompen. Enzovoorts.
Mijn scepsis is dus erg groot in deze. Derhalve zet ik mijn kaarten voorlopig op de mogelijkheden die in kleiner verband (via wijk naar dorp, stad, gemeente, provincie en land) kunnen worden gerealiseerd.
- Klinkt wellicht socialistisch en roept mogelijk associaties op met communes, kibboetsen of kolchozen, maar ik zou het idee van de vorming van corporaties warm willen aanbevelen.
- Vele kleine cirkels, waarin gelijkgestemde mensen samen leven in plaats van werken. De doelstelling kan per corporatie zeer verschillen. Het kan een wijk zijn, waarin mensen gezamenlijke doelstellingen hebben en diensten onderling uitwisselen.
- Men kan in meerdere corporaties deelnemen, denk bijvoorbeeld aan bakkers of musici onder elkaar. De fantasie is hier verder de enige beperking. Het ideeëngoed van Karl Marx is door velen vooral naar eigen voordeel in praktijk gebracht en daardoor verguisd. Smith, Friedman, Keynes, Rand en hun discipelen zitten er echter ook flink naast! Laten we alles op één hoop gooien en tot een symbiotische oplossing komen.
- Wellicht een idee om een soort corporatiecentrum op te starten, waar informatie en alle mogelijke corporatievormen worden gebundeld. Mensen kunnen zelf projecten opzetten of zich aanmelden voor lopende initiatieven.
- Met het typisch Nederlandse campinggevoel zou je i.s.m. woningbouwcorporaties compleet nieuwe woonvormen kunnen realiseren. 10-20 woningen in een cirkel rond een centraal punt, waarin zaken als volkstuin, wasserette, diepvriescentrale, vertier en vele andere voorzieningen zijn ondergebracht. Presenteer een plan en laat mensen er op intekenen. Uiteraard dienen woningen betaalbaar te zijn! Sociale controle en zorg voor elkaar is waarschijnlijk geen issue mee, het gaat helemaal vanzelf.
- Centrale verkoop, inkoop en uitleen in buurt of wijk. Verkoop groenten en fruit uit de volkstuin. Moet iedereen een cirkelzaag of allerlei andere machinerie in bezit hebben? Is er slechts tijdelijk behoefte aan een (bestel)auto?
- Bundeling van kennis, ervaring, macht en kracht in een nieuw vorm van een gilde. Van artiest (promotie, rechten en royalties!) tot timmerman.
- Gezamenlijke inspanningen op het gebied van zon-, water- en windenergie. Duitsland loopt (ook hier) voorop, getuige de energierevolutie. Zonnepanelen waren bijvoorbeeld betaalbaar totdat deze regering het welletjes vond.
- Met of zonder een systeem gebaseerd op basisinkomen, een ieder heeft recht op fatsoenlijk leven en wereldomvattend zijn er voldoende bronnen en mogelijkheden om dit te realiseren. Zoals altijd zullen keuzes moeten worden gemaakt en daar zit ‘m nou de kneep. Mensen zullen de motivatie moeten hebben om een bepaald pad in te slaan. Vertrouwen is essentieel!
- De discussie rond het basisinkomen spitst zich vooral toe op sociaaleconomische aspecten. Aandacht voor overige disciplines, zoals o.a. filosofie, psychologie en ethiek is minstens zo belangrijk in deze.
- Zonder anderen (zoals A brave new world, 1984 en Animal Farm) tekort te doen, wil ik ter verbeelding een bijna vergeten SF-boek/film van H.G. Wells aanbevelen.
In The Time Machine worden de Eloi als een behoorlijk apathisch volkje weggezet. Het lijkt een cocktail van Verlichting en ver doorgevoerde genetische manipulatie.
Nachtmerrie of droom? Ligt er aan wie er kijkt en hoe. Als je filosoof en bio-ethicus Julian Savulescu bent, dan is het zo erg nog niet als we de evolutie een handje helpen door perfecte mensen te creëren. Uiteindelijk gaat het toch om de toekomst van de mensheid als geheel, niet van Nederland of van mij? Wij zijn allen slechts raderen in de machine die evolutie heet, nietwaar?