1. De EU/CBS OBi norm bedraagt € 1.420 per maand. Hoewel voor- en tegenstanders altijd argumenten zullen vinden is dit op dit moment een behoorlijk reëel uitgangspunt. Over de gekozen financiering, en dan met name de aannames hierin, ben ik echter veel minder tevreden. Ik mag dan van linkse signatuur zijn, maar ik ben toch meer realist dan idealist. In alle gevallen moet je reële plannen maken, met reële cijfers en uitgangspunten. Ik wil een betere en vooral bredere onderbouwing zien voor de financiering van een basisinkomen.

2. Nederlanders praten veel, maar zeggen weinig. Zeker niet als het gaat over geld en problemen. Ook ik ga hier niet publiekelijk met de billen bloot, maar u mag mij er altijd persoonlijk op aanspreken en navragen. Ik durf vast te stellen dat een OBi van € 900 per persoon een te lage instap is, zolang aan de kostenkant geen significante verlagingen worden doorgevoerd.

3. Ik kan het nog niet inschatten, maar misschien moet er differentiatie worden aangebracht voor alleenstaanden en 2-of-meer-samenwoners. Een groot deel van de vaste lasten zijn namelijk gelijk op één woonadres. Kan misschien in de vorm van een ‘woontoeslag’?

4. De behoorlijk rommelige website Basisinkomen voor dummies geeft op één webpagina een hoop cijfers en uitgangspunten. Aan het einde lijkt een OBi van € 1.011 haalbaar. O.a. door de standaard inzet om sociale uitkeringen weg te cijferen, en daarnaast een BTW verhoging naar 50% en flinke verhogingen van vennootschaps- en dividendbelasting en de introductie van een banken-belasting. Na wat extra cijfergegoochel rekent men uiteindelijk naar de EU/CBS OBi norm toe. Het zal beter moeten …

5. Er dient een flinke wissel te worden getrokken op de ideeën over bedrijfsvoering- en doelstellingen. Winstmaximalisatie nee, continuïteit en zorg voor de organisatie ja. Er is sprake van een intrinsieke drive bij ondernemers om zoveel mogelijk winst te maken. Je moet maar afwachten of ze kostenverlagingen willen doorrekenen in hun prijsstelling.

Zonder aanvullende regelgeving waag ik het sterk te betwijfelen. Neem nou de horeca als kort-door-de-bocht voorbeeld. Bij de invoering van de Euro bleven de tarieven gelijk en werd slechts het valutateken veranderd.

6. Banken moeten terug in hun hok en alleen maar nuts wezen. Politiek en bedrijfsleven – zijn toch ook gewoon mensen, met kinderen en (achter)kleinkinderen … – zullen moeten kantelen in hun beleid en doelstellingen. Bij het woord ‘banken’ schiet me meteen nog een onderzoeksterrein te binnen. Wat te denken van geldcreatie? De VS mogen dollars bijdrukken als ze tekort komen. Geld is digitale transactie geworden. Wat is de waarde van geld? Wat zijn de alternatieven?

7. De financiering van Obi geschiedt volgens de gevonden informatie grofweg via 2 wegen:

• Kostenbesparingen
  • Sociale uitkeringen vervallen
  • Vermindering van overheidsuitgaven (personeel, onroerend goed, middelen)
• Belastingherziening
  • Belastingvrije som afschaffen
  • Belastingheffing (vennootschap, BTW, vermogen)

Het ziet er naar uit dat dit pakket verre van toereikend zal zijn om de OBi te financieren. Hiervoor dient royaal aandacht te zijn in het vervolg van het onderzoek.

8. In tegenstelling tot het zogenaamde ‘belastingplan’ (lees: bezuinigingen met douceurtje) van kabinet Rutte II dient een échte, grondige belastingherziening te worden doorgevoerd. Enkele voorstellen voor de vuist weg:

• Afschaffing belastingvrije som c.q. heffingskorting.
• Verhoging van de vermogensbelasting.
• Een maatregel als afschaffing/beperking van de hypotheekaftrek levert een enorme besparing op. Volgens deze informatie kan het oplopen tot 10 miljard per jaar!
• Wat een nog in te voeren accijns op vet en suiker kan opleveren is me (nog) niet duidelijk, maar dat ook dit in de miljarden kan lopen, neem ik wel aan.
• Naast alle mogelijke ‘vervuilersbelasting’ (o.a. CO²) vervuilers en criminelen zelf laten opdraaien voor kosten die nu door de overheid moeten worden betaald.
• Maximale winstbelasting. Met name bestuurders en aandeelhouders zijn gediend met oneigenlijke/onbedoelde bedrijfsvoering (overnames?). Resultaat van een bedrijf wordt afgetopt in een maximaal percentage van de omzet. Alles daarboven wordt zeer progressief belast. Met in het achterhoofd het basale economische principe dat winst het resultaat is van omzet minus kosten, worden organisaties gedwongen meer te investeren in de continuïteit van de eigen toko en ontwikkeling van mensen en middelen (= vóór winstberekening). Kortom: een win-win-win situatie!
• Hoofdelijke aansprakelijkheid voor álle bestuurders, zowel in het private als publieke domein. Persoonlijke bescherming in rechtsvormen wordt afgeschaft.
• Gedogen is een typisch Nederlands fenomeen, maar brengt ons telkens weer in verwarring. Voorbeeld: hennepteelt. Waarom krijgen we die achterdeur van de coffeeshops niet geregeld? Zelfs de puriteinse VS haalt ons links (!?) in. Als was gekozen voor gecontroleerde hennepproductie door de Staat zelf, met een flinke accijns erop, dan was veel ellende bespaard gebleven en waren er tegelijkertijd aardig wat inkomsten geweest. Geschikt voor export zelfs? Misschien dat we met een flinke inhaalslag alsnog een prima OBi financieringsbron kunnen aanboren?

9. De ingebakken arbeidsethos en het rond krijgen van de financiering vormen een groot struikelblok en een stevige stok voor de critici. Een belangrijke winst komt waarschijnlijk uit de effecten van invoering, en dat is lastiger zo niet onmogelijk om vooraf te bepalen. Soms moet je gewoon andere schoenen aantrekken om te merken dat dat makkelijker loopt.

Je kunt je best voorstellen dat op een aantal vlakken prijzen (flink) omlaag kunnen omdat productiekosten flink (zouden moeten) dalen. Doordat mensen hun inkomen anders gaan besteden (bijvoorbeeld delen i.p.v. kopen) wordt de marktvraag significant lager. Heeft elk gezin, laat staan consument, nou een cirkelzaag nodig?

10. Een stevig minpunt in de tot nu toe verkende stappenplannen is een voorgestelde BTW verhoging van 25% of zelfs 50%. We moeten daarbij bedenken dat er geen loonbelasting meer wordt geheven, waardoor producten en diensten stukken goedkoper kunnen worden aangeboden. Dat is schier onmogelijk, want men vergeet voor het gemak maar even dat er meer consumptieve goederen buiten Nederland dan hier ter plekke worden geproduceerd.

Hoe (on)realistisch zijn de overige belastingverhogingen? Je bent immers flink afhankelijk van (grote, multinationale) commerciële bedrijven, die ieder hun eigen plan trekken om winst en shareholder value te maximaliseren. Met dollar- of euro tekens worden aandeelhouders gehypnotiseerd en kun je verder je gang gaan. Ten eerste valt dus weinig tot niets af te dwingen en ten tweede is het naïef te denken de weerstand uit bedrijfsleven en financiële sector te kunnen breken, laat staan overwinnen.

11. De Grexit kwestie speelt op de achtergrond terwijl ik dit schrijf. Als een land al ooit de mogelijkheid had om zonder staatsgreep of bloedige revolutie een nieuwe koers te kiezen dan is het wel Griekenland! Met een flink mandaat van de kiezer kan de linkse regering flinke stappen zetten op weg naar een Nieuwe Verlichting. Ik verwacht echter dat de invloed van “de economie” (nog) te sterk is om zo gedurfd te werk te gaan.

Als je bedenkt dat we met zijn allen waarschijnlijk 4 keer failliet zijn als we alle rekeningen stantepede wereldwijd met elkaar zouden vereffenen, dan ziet de nabije toekomst er nog grimmiger uit. We leven veel te ver boven onze stand en groei-denken is een persistente illusie. Kijk voor de aardigheid eens naar de actuele schuldenstand van diverse landen.

1. Als eerste stel ik vast dat er continu sprake is van een verkeerd startpunt in de discussie over basisinkomen. Arbeid is hoofbestanddeel van een bezwerend mantra, dat over alle linies opdoemt. Een Nieuwe Verlichting maak je niet met Oude Lampen.
   1. Naar mijn mening moet de relatie tussen werk en inkomen volledig worden losgelaten. De term ‘arbeid’ moet worden vervangen door ‘waarde voor de maatschappij’ of misschien beter: ‘sociale bijdrage’.
   2. Werk is er al niet genoeg en dat wordt nog veel erger. Die mythe moet echt een keer worden doorgeprikt! De politiek durft er de vingers niet aan te branden.
   3. De verhouding in vraag en aanbod zal drastisch wijzigen. Bedrijven zullen moeten vechten om de beste mensen. Andersom zijn mensen veel vrijer in hun keuze. Voor een OBi+ inkomen zal een bewustere stap worden gezet.
   4. In het licht van punt c. spartelen vakbewegingen een doodsstrijd sinds arbeid sowieso al een afnemende factor in het productieproces vormt en arbeiders zich niet meer verenigen voor gezamenlijke idealen. Een bijna vergelijkbaar proces als de NVSH heeft doorgemaakt. Bedrijven spelen nog steeds de hoogste viool terwijl de boot zinkt. Herbezinning is noodzaak.

Wie heeft de moed (en de middelen) om een brede maatschappelijke discussie te starten en gaande te houden? Allerbelangrijkste taak ligt in een paradigmaverschuiving of mind shift onder alle lagen van de bevolking. Het moet worden ‘verkocht’ zonder alles in economische termen (Wat kost dat? Wat levert dat op?) te vertalen. Hoe waardeer je een bijdrage aan de maatschappij? Is een accountant meer of minder waard dan iemand die eigen huis en haard verzorgt of een hulpbehoevende continu bijstaat? Is een dakdekker belangrijker dan een kapper? Wat is iemands waarde voor de samenleving?

2. Welzijn en welvaart worden nogal eens met elkaar verward heden ten dage. Mogelijkerwijs zou je meer kunnen zinspelen op een meer inhoudelijk leven, ruimte voor creativiteit en eigen initiatief, in plaats van loopbaan- c.q. inkomstenplanning. Met een basisinkomen heb je misschien de rust (en gedeeltelijke financiering) om je vroegste dromen waar te maken. Je kunt nu uitvinder in je eigen tuinhuis worden, je verdiepen in filosofie of astronomie, een wis- of natuurkundig eurekamoment beleven, vechten voor duurzaamheid en een beter milieu, je leven wijden aan muziek of literatuur, zorgen voor je (groot)ouders, buren of hulpbehoevenden zonder strafkorting. Vul de lijst maar aan. Op termijn levert een dergelijke maatschappij ideeën, producten en diensten op die je zowel in nabije kringen (van lokaal tot nationaal) als wereldwijd kunt afzetten.

Wat is mijn standpunt eigenlijk ten aanzien van het onderwerp? Onze maatschappij is een verzameling van mensen, met o.a. zeer uiteenlopende levensverwachtingen en inkomens. Waar het communisme een illusie bleek te zijn is het huidige hyperkapitalisme ook ten dode opgeschreven. Vanaf de opbloei van ‘t neoliberalisme (Reaganomics, jaren ’80) gaat het bergafwaarts in het grootste deel van de wereld. Er is sprake van exponentiële groei in armoedeval en inkomensongelijkheid, terwijl graaiende CEO’s en shareholders, konkelende lobbyisten, domme politici en gedweeë media in een gezamenlijke bubble elkaar tegelijkertijd bejubelen en continu de loef willen afsteken. De rest is gepeupel dat mag opdraven als het fout gaat. We moeten blijkbaar een handje helpen om een nieuwe ‘wende’ te bewerkstelligen.

Terwijl communicatie waarschijnlijk nog nooit zoveel werd bestudeerd worden grote bedrijven en instanties alsmaar groter en de afstand tot de klant/burger nog veel groter. Banken en verzekeringsmaatschappijen hebben zich een rol toegeëigend die in geen enkele verhouding meer staat tot de intrinsieke waarde van diezelfde instellingen. Europa is een hobby van waandenkers. Woningcorporaties doen gretig mee aan de marktwerking terwijl hun kerntaak (sociale woningbouw) wordt verwaarloosd. Huren zijn torenhoog, evenals huizenprijzen. Volgende generaties zijn niet meer in staat om een huis te kopen. Zorgverzekeraars grijpen de macht die hun is gegeven door de overheid. Terwijl miljarden op de rekening staan worden zowel dienstverleners als burgers immer meer beknot en uitgeknepen. Onze overheid redt ondertussen met miljarden aan belastinggeld banken en organisaties die de marktwerking niet aankunnen (een faillissement hoort daar toch ook bij?), rijgt de miljardenflops aan elkaar en heeft de visie van iemand met de spreekwoordelijke plank voor het hoofd. Vooral in de quartaire sector wordt van dik hout planken gezaagd en is de afbraak van de verzorgingsstaat niet anders dan wanstaltig te noemen. Mag je dan trouwens je vinger opheffen tegen de kaalslag op cultureel erfgoed door Taliban of ISIS? Groot of klein, het blijft een misdaad …

Hoe lang moet ik doorgaan? De lijst van misstanden is oneindig. De aantrekkingskracht en bezwering van de mammon is gewoonweg griezelig. Iedereen wil bij de 1% horen. Het kan in een democratische verzorgingsstaat niet zo zijn dat zo’n klein deel van de maatschappij zoveel bezit en te zeggen heeft, terwijl de rest al decennia lang inteert. Het is tijd voor een kanteling.

Het basisinkomen vormt een ideale bouwsteen in mijn verbeelding van een verlichte maatschappij. De omwenteling moet financieel neutraal kunnen zijn, d.w.z. we spelen quitte ten opzichte van de huidige situatie. Een kleine teruggang mag in mijn ogen ook nog wel, maar nog liever komen we er beter uit. Het neoliberale moeras zal hiertoe moeten worden verlaten en we kiezen voor een open en eerlijke structuur, waarin inkomensongelijkheid flink wordt teruggebracht door regulering op diverse fronten.

Het huidige kabinet, maar ook het bedrijfsleven, spreidt een gênant tekort aan visie en strategie ten toon. De alom heersende waan van de dag wordt zo nu en dan onderbroken door maximaal 1 of 2 jaar vooruit denken. Politiek zit muurvast, zowel in ons polderlandje als in de VS of in UN-verband. Onmachtig vanwege de vele (meestal business driven) belangenverstrengelingen komen ideeën niet meer tot wasdom.

Het opzetten van een meta-website of portal met betrekking tot de Nieuwe Verlichting in het algemeen en het basisinkomen (in brede zin) in het bijzonder is onderhanden. Vinisva – De Collectieve Verbeelding (www.vinisva.nl) moet een plek worden waar relevante informatie wordt verzameld en aangevuld met letters en cijfers uit de actualiteit. In de vorm van o.a. blogs en fora kan wellicht een gerichte community bij elkaar worden gebracht, hetgeen flink kan bijdragen aan een brede maatschappelijke discussie.

We zijn aan het einde gekomen van de verkenningsfase. Waarschijnlijk het makkelijkste deel van de queeste, maar het levert genoeg aansporing om dieper de jungle in te trekken. De komende tijd ga ik proberen het gebied in kaart te brengen en duik ik in de details. Ik meld mij graag weer met de volgende stap in de reeks Basisinkomen – Feiten, fabels en fictie.

Ondertussen kunt u mij bereiken via de contactgegevens die vermeld staan onder de kop Over de schrijver. Alle opmerkingen, vragen en bijdragen zijn welkom.

Het kanteldenken

Gelukkig zijn er steeds meer signalen, uit alle hoeken van de wereld en maatschappij, dat ‘het anders moet’. Ik voel me wel aangesproken als aspirant dwarsdenker of friskijker en wil in dit verband even wijzen op het kanteldenken van Jan Rotmans.

Hoewel (nog) niet actief deelnemend in projecten volg ik de ontwikkelingen met veel interesse. De raakvlakken zijn niet te ontkennen. Wil het basisinkomen een kans maken dan zal er tegelijkertijd flink moeten worden gekanteld!

In het vervolgtraject wordt het kanteldenken uiteraard gevolgd, verder uitgediept en waar mogelijk geïntegreerd in dit verhaal.